Komunikacja werbalna (dźwiękowa) jest w gruncie rzeczy najważniejszym narzędziem poznawczym człowieka. We współczesnym świecie stereotyp mówiący o tym, iż to język „mówiony” jest jedynym możliwym sposobem komunikacji coraz bardziej się pogłębia, a dla większości z nas mowa jest czymś tak fundamentalnie naturalnym, że nie możemy zrozumieć ludzi muszących porozumiewać się za pomocą innych technik. Olivier Sacks, wybitny autor popularnonaukowych książek, w tej kolejnej pozycji dokonuje pewnego rodzaju próby zebrania wszystkich dostępnych nam informacji na temat problemów ludzi głuchych, które stara się umiejscawiać równolegle w kontekstach kulturowych, historycznych i etnicznych. Autor, tak samo jak większość jego czytelników, na początku sam musiał dogłębnie zbadać dziedzinę, która pochłonęła go w rezultacie bez reszty. Co najważniejsze nie pozostał on jednak naukowym dydaktykiem, jak wyznaje: „Poznałem wiele osób niesłyszących i ich rodziny; odwiedziłem szkoły dla niesłyszących oraz jedyny w swoim rodzaju uniwersytet dla niesłyszących (Gallaudet University); poznałem Marthę Vineyard, której cała rodzina, ze względu na istniejące zaburzenie genetyczne, jest głucha i używa języka migowego; miałem przyjemność poznania autorytetów naukowych, którzy poświęcili swoje życie badaniu języka migowego i fukcjonowania osób niesłyszących w społeczeństwie, i przekazali mi swoją wiedzę, pasję – były to siły motywujące mnie do pracy – oraz uzmysłowili mi istnienie obszarów jeszcze nie zbadanych” (s. 9-10). Badacz uzmysławia nam, że badanie i nauka języka migowego pozwala nam zrozumieć prawa rządzące całą naszą cywilizacją – w dzisiejszym świecie bardzo trudno wyobrazić nam sobie jak życie człowieka wyglądałoby bez komunikacji. Co oczywiste rozwój kultury oraz samego człowieka byłby wtedy niemożliwy lub bardzo utrudniony. Mimo tego, że wspomniane procesy powinny interesować każdego z nas, Sacks w przedmowie stara się jeszcze przekonać nieprzekonanych: „Mogłoby się wydawać, że badanie życia ludzi niesłyszących i języka, którym się posługują, to zagadnienia bardzo wąskie, interesujące jedynie nielicznych” (s. 11). Wszystko to jest jedynie pretekstem do ukazania miejsca człowieka w obecnej, trudnej rzeczywistości, jak uzasadnia autor: „dochodzimy do wniosku, że cechy, które wyróżniają człowieka spośród innych stworzeń – język, myślenie, kultura – nie pojawiają się w nas automatycznie, nie są funkcjami czysto biologicznymi; jest to dar – jeden z największych, jakie można sobie wyobrazić – który przekazywany jest z pokolenia na pokolenie” (s. 11). Istnieje jednak ostateczna nadzieja. Wszystkie dotychczasowe badania naukowe wykazują, że nasz mózg posiada niewyobrażalne zdolności adaptacji do nowych warunków, do których należy na przykład pozbawienie ciała zdolności odbierania dźwięków. Olivier Sacks stosuje bardzo specyficzną technikę wywodu. Jego rozważania rozgałęziają się na wiele dygresji, umiejscowionych czy to w samym tekście czy w licznych, nadużywanych przypisach, których nie sposób pominąć – często bowiem wiele wnoszą do ogólnego toku wypowiedzi, niekiedy jednak wydają się zupełnie zbędne. Autora jednak usprawiedliwia fakt, że wybrana tematyka jest tak rozległa, że nie sposób omówić ją w całości; siłą rzeczy kształtują się więc przeróżne nieformalne podrozdziały – wiele wyjaśniające jednak powodujące ogromny zamęt w umyśle odbiorcy. Największą ich część stanowią opisy sytuacji ludzi dotkniętych głuchotą, które powiązane są z opiniami Oliviera Sacksa zespolonymi natomiast z różnorakimi propozycjami ich rozwiązania. Należy także zwrócić uwagę na to, że pozycja ta została pierwszy raz opublikowana w 1989 i (co oczywiste) nie może zawierać wszystkich aktualnych informacji na temat sytuacji głuchych w dzisiejszym świecie. Bardzo trudna książka, nie tylko ze względu na obrany przez autora temat. Wymaga zastanowienia i zmusza do działania, aby nieustannie pracować nad równouprawnieniem każdego członka społeczeństwa.
Autor: Przemysław K.
Oliver Sacks, “Zobaczyć głos”, wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2012, przekład Adama Małaczyńskiego, s. 260